همه ما تا به حال در مورد خطرات ناشى از هواى آلوده شهر زیاد شنیده‌ایم. منشأ تمام آلودگى‌هاى هوا را هم کم و بیش مى‌دانیم ولى چاره‌اى نداریم جز اینکه پا به این آلودگى‌ها بگذاریم و هیچ گریزى هم از آنها نیست. با این‌حال آلودگى داخل خانه هم بخش دیگرى از آلودگى‌هاى اطراف ماست.
نکته‌اى که بسیارى از ما نمى‌دانیم این است که به گفته کارشناسان، خطر آلودگى هوای منزل می‌تواند بسیار بیشتر از خارج خانه باشد، حداقل بخاطر اینکه بسیارى از ما بیشتر وقتمان یعنى چیزى حول و حوش ۸۰ تا ۹۰ درصد از زمان شبانه روز را در خانه هستیم؛به‌خصوص این روزها و هفته‌ها که بحث خانه‌تکانی و نظافت آخر سال هم مطرح است.
دکتر حمید سهراب‌پور، متخصص بیماری‌های داخلی، فوق تخصص بیماری‌های ریوی و رئیس بیمارستان لبافی‌نژاد به آلایندههای خانگی و عوارض و بیماری‌های ناشی از آنها توضیح می‌دهد.
- آقای دکتر، نوع آلایندههای داخل خانه با نوع آلایندههای محیط بیرون متفاوتند. با این حال و با وجود عدم آگاهی مردم نسبت به این آلاینده‌ها، کدام نوع آنها بخصوص در داخل خانه شناخته‌شده‌تر است؟
درست است که خیلی از مردم هنوز با آلایندههای خانه آشنا نیستند، ولی فکر کنم الان دیگر همه با خطرات سیگار آشنا هستند. هنوز هم از نظر ما در خانه‌ها شایعترین آلاینده و در صدر همه آلاینده‌ها دود سیگار است. چون دود سیگار آلاینده بسیار قوی است و در حدود 5 هزار ماده سمی در آن وجود دارد که تعداد زیادی از آنها سرطان‌زا هستند و برای همین است که امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته سیگار کشیدن به‌طور کامل ممنوع شده است.
- از دود سیگار که بگذریم خیلی از آلایندههای دیگر هستند که مردم کمتر با آنها آشنا هستند.
بله، ببینید الان شاید با وجود سرمای اخیر و اعلام آمار تعداد کشته شدگان در اثر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن و همچنین هشدارهای مکرر کارشناسان مبنی بر استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد، تقریبا اکثر مردم بخصوص در تهران با خطرات وسایل گرمایشی غیر استاندارد و حتی بوی ناشی از سوخت آنها آشنا هستند، چون منهای تولید گاز مونو، سوخت نادرست این وسایل در کسانی که حساسیت‌های تنفسی دارند منجر به بروز اختلالات شدید ریوی می‌شود ولی یکی از آلاینده‌هایی که در ساختمان‌ها بخصوص در طبقات پایین و زیرزمین‌ها ایجاد می‌شوند، اشعه رادون است. این اشعه یکی از عوامل بروز سرطان ریه است.
البته این اشعه مقدار مجاز دارد که اگر از این مقدار بالاتر رود، احتمال بروز سرطان ریه در کسانی که با آن در تماسند وجود دارد.
- خب علاوه بر شناخت ناکافی مردم نسبت به آلایندههای اینچنینی، موادی وجود دارد که مثلا استفاده از آن منسوخ شده باشد ولی در کشور ما هنوز مردم با آن سروکار داشته باشند؟
این نکته بسیار مهمی است. ببینید، یکی دیگر از آلاینده‌ها که امروزه در تمام دنیا منسوخ است ولی متأسفانه هنوز در کشور ما از آن استفاده می‌شود، آزبست است. این یک ماده معدنی است که در عایق کاری‌ها و در ساخت مصالح ساختمانی بکار می‌رود. این ماده منجر به بروز بیماری به نام آزبستوزیس می‌شود و در نسج ریه تغییراتی ایجاد می‌کند، چون الیافی که در این ماده وجود دارد استنشاق شده و از این طریق وارد ریه شده و آن را ملتهب می‌کند که این واکنش التهابی شدید بعدا به فیبروز یا همان تغییر نسج ریه تبدیل می‌شود.
- عوارض این ماده در همان تغییر بافت ریه خلاصه می‌شود؟
علائم عمده ناشی از استنشاق این ماده همان تنگی نفس، سرفه و خس خس سینه است ولی مهم‌تر از آن این است که این ماده سرطان‌زا هم هست و در کسانی که به‌طور مداوم با آن سر و کار دارند، ایجاد سرطان می‌کند. حتی ما موارد زیادی از کارگران ساختمانی داریم که در تماس با این ماده دچار تومورهای بسیار بدخیم شدند چون این ماده هنوز متأسفانه در صنایع ما ممنوع نشده ولی در کشورهای دیگر از سال 1990 به بعد کاملا حذف شد حتی خیلی از ساختمان‌هایی که در ساخت آنها از این ماده استفاده شده بود، کاملا تخلیه شده‌اند مثل ساختمان دویچه‌وله آلمان.
- خب، در کنار چنین آلاینده‌هایی که تقریبا ناشناخته هستند، یک سری از آلاینده‌ها مثل مواد شوینده وجود دارند که مردم هم نسبت به خطرات آن آگاهند ولی در هر خانه‌ای و به میزان بسیار زیاد از این مواد استفاده می‌شود. در مورد مسمومیت‌های ناشی از این مواد هم توضیح می‌دهید؟
در مورد مواد شوینده نکته مهمی که وجود دارد، این است که مواد شوینده آلودگی‌شان به 2 صورت مستقیم و غیر مستقیم است. به‌طوری که انواع و اقسام شوینده‌ها و سفیدکنندهها که گاز کلر آزاد می‌کنند، اگر بی‌مهابا استفاده شوند، در فضای سربسته منجر به مسمومیت‌های شدید می‌شوند.
- خیلی از افراد هم حتی انواع مختلف این مواد را با هم مخلوط می‌کنند.
دقیقا همین‌طور است، گاهی اوقات این مواد با موادی مثل اسید ترکیب می‌شوند چون فرد تصور می‌کند که در این صورت شست و شو با دقت بیشتری انجام می‌شود در حالی‌که همین شوینده‌های ترکیبی در بسیاری از موارد منجر به خفگی‌های آنی می‌شوند.
- این عوارض که اثرات مستقیم بودند. منظورتان از عوارض غیر‌مستقیم چیست؟
خب مشخص است که خیلی از افراد نسبت به این مواد حساسیت دارند و در اثر تماس پوستی دچار اگزما می‌شوند. در ضمن یک اثر دیگر این آلاینده‌ها آلوده کردن محیط زیست است چون این مواد در داخل فاضلاب تخلیه شده و وارد طبیعت می‌شود و تقریبا ماندگار خواهند بود.
علاوه بر این در مناطقی که این آب‌ها برای استفاده‌های کشاورزی هستند، منجر به بروز بیماری‌های عفونی مختلف می‌شوند و بدتر از همه این که متأسفانه بر خلاف کشورهای پیشرفته، نسبت به تبلیغ در کمتر استفاده کردن این مواد هم در کشور ما کوتاهی شده است و علاوه بر این که مردم از آنها استفاده بیش از حد می‌کنند، رسانه‌ها در تشویق مردم نسبت به کمتر مصرف کردن هیچ اقدامی نمی‌کنند.
- فردی که هر روز با این آلاینده‌ها سرو کار دارد مطمئنا باید منتظر عوارض درازمدت هم باشد. در مورد عوارض طولانی‌مدت این مواد هم توضیح می‌دهید؟
خوب ببینید، مواد شوینده مقدار زیادی مواد بازی دارند و انواع و اقسام سفیدکنندهها و پودرهای شوینده حاوی موادی هستند برای دفع چربی‌ها که فرمول شیمیایی آنها بسیار پیچیده است. اثرات درازمدت این مواد هم بخصوص در پوست به صورت انواع واکنش‌های آلرژیک و درماتیت‌ها خودشان را نشان می‌دهند.
به همین خاطر توصیه می‌کنیم که اگر این مواد داخل محیط سربسته استفاده می‌شوند، حتما از دستکش استفاده شود و تهویه مناسب برقرار باشد؛ به‌خصوص در حمام چون بیشتر اتفاق‌ها به علت عدم تهویه مناسب و همراه با بخار آب در حمام می‌افتد.
علاوه بر تمام این‌ها باز هم باید تأکید کنم که موادی که وارد سیستم تنفسی می‌شوند، به چند طریق بیماری را تحمیل می‌کنند به‌طوری که به‌طور مستقیم، مواد اسیدی منجر به سوختن مخاط می‌شوند، بعضی از این مواد هم منجر به التهابی در ریه می‌شوند که این التهاب فرد را مبتلا به برونشیت و بیماری‌های التهابی می‌کند، حتی بعضی از این مواد میزان التهابی که ایجاد می‌کنند، آنقدر شدید است که حالات اورژانس و فوریت به وجود می‌آورند، برخی واکنش‌های التهابی نیز سیرشان خیلی مزمن است و حتی در شروع ممکن است هیچ علامتی در بیمار ایجاد نکنند اما بعد از 10 تا 15 سال کم کم آثار خود را نشان می‌دهند.
- مطالعه‌ای در مورد سرطان‌زا بودن این مواد صورت گرفته؟
البته سرطان‌زایی این مواد به اثبات نرسیده ولی باید در مورد آنها حتما جانب احتیاط را پیش گرفت چون به هر حال برای ابتلا به سرطان این مواد خطر بالقوه دارند. اما نکته حائز اهمیت این است که هر کدام از این مواد شیمیایی وقتی که فرد سیگار هم بکشد، اثرات مخربشان چند برابر می‌شود پس باز هم سیگار برای ما مهم‌ترین آلاینده است.
- سیر این عوارض به چه صورت است؟ منظورم میزان برگشت‌پذیری یا ماندگاری آنها است.
در مورد بعضی از مواد شیمیایی مانند کلر سیر علائم قابل برگشت است و بیمار معمولا بهبود می‌یابد ولی در مورد بعضی از مواد مثل آزبست بیماری دیگر قابل برگشت نیست و کار خاصی نمی‌توان برای بیمار کرد.
- سؤال آخر، مسلما ضربه‌پذیر‌ترین افراد در مقابل عوارض آلاینده‌ها کودکان هستند. نه؟
دقیقا همین‌طور است. آلایندههای داخل منزل شامل انواع سوخت‌های فسیلی که گاز مونواکسید کربن تولید می‌کنند، سیگار و... علاوه بر عملکرد جسمی، بر روی عملکرد فکری افراد منزل اثرات سوئی دارند و در کودکان موجب کاهش بهره هوشی آنها می‌شوند به‌طوری که با علائمی همچون سردرد، عدم تمرکز و احساس خستگی همراهند. همچنین قبل از بلوغ استعداد ابتلا به بیماری‌های تنفسی بیشتر است.
علاوه بر این در افراد مسن نیز به علت ضعف سیستم دفاعی، علائم سریع‌تر و با شدت بیشتری بروز می‌کنند. به این 2 گروه سنی در مورد هوای آلوده و انواع آلاینده‌ها همیشه هشدارهای بیشتری داده می‌شود.
